بررسی میزان انطباق ساختار مارک ایران بر الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‏های کتابشناختی(frbr) و نگاه کاربران فهرست‏های رایانه‏ای به موجودیت‏های مطرح در این الگو

هدف اصلی این پژوهش، بررسی همخوانی میان الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‏های کتابشناختی با فهرست‏های رایانه‏ای کنونی از دو رویکرد نظام‏گرا و نیز کاربرگرا است. در این راستا، موجودیت‏ها و کارکردهای الگوی ملزومات کارکردی بر فیلدهای اصلی و فرعی مارک ایران (مورد استفاده در نرم افزار رسا)، و نیز دیدگاه کاربران بالقوه فهرست‏های رایانه‏ای نسبت به موجودیت‏های مختلف الگو و خانواده‏های کتابشناختی مورد بررسی قرار گرفت. به این منظور، ابتدا یک ماتریس تطابقی برای تعیین فصل مشترک میان فیلدهای مختلف مارک و موجودیت‏ها و کارکردهای تعریف شده در الگو تدوین گردیده و با رجوع به اسناد و پژوهش‎های مشابه در مورد مارک 21، تکمیل گردید. نتایج این بخش حاکی از آن است که در پیوند با 4 کارکرد بازیابی، شناسایی، انتخاب و دسترسی، کارکرد شناسایی با 473 فیلد فرعی پشتیبان در درجه اول، کارکرد دسترسی با 310 فیلد فرعی پشتیبان در درجه دوم و پس از آن کارکرد بازیابی با 222 فیلد فرعی پشتیبان و کارکرد انتخاب با 152 فیلد فرعی پشتیبان به ترتیب در درجه ‏های سوم و چهارم قرار می‏گیرند. در پیوند با 4 موجودیت اثر، بیان، قالب و مدرک، نتایج حاکی از آن است که موجودیت قالب با 317 فیلد فرعی پشتیبان، موجودیت اثر با 129 فیلد فرعی پشتیبان، موجودیت بیان با 99 فیلد فرعی پشتیبان و موجودیت مدرک با 23 فیلد فرعی پشتیبان به ترتیب در اولویت‏های اول تا چهارم قرار دارند. در بخش دوم پژوهش حاضر، نگاه کاربران به خانواده‏های کتابشناختی مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور، خانواده های دو اثر اصلی شاهنامه فردوسی و نیز قرآن به منزله نمونه انتخاب شده و دو مجموعه 40 کارتی در پیوند با هریک از این خانواده‏ها در اختیار دو گروه 30 نفری از افراد صاحب نظر و متخصص در دو حوزه شاهنامه‎پژوهی و قرآن‏پژوهی قرار گرفت. طی نشست‏های صورت گرفته با این افراد، نگاه و دسته‏بندی کلی آنها نسبت به هر خانواده کتابشناختی، همخوانی دیدگاه آنها با موجودیت‏های الگوی ملزومات کارکردی و اصطلاح‏شناسی آنها در زمینه انواع موجودیت‏های شناسایی شده مورد بررسی قرار گرفت. در پیوند با خانواده کتابشناختی شاهنامه، 11 خوشه و در پیوند با خانواده کتابشناختی قرآن 9 خوشه توسط مصاحبه‎شوندگان شناسایی گردید. نتایج حاکی از آن است که با توجه به موجودیت‏های الگو، ودر پیوند با دسته‏بندی اعضای خانواده کتابشناختی به صورت کلی، رویکرد کاربران بالقوه رویکردی از بالا به پایین است و آنها در مواجهه با اعضای خانواده کتابشناختی، ابتدا اثر اصلی، سپس بیان‏ها، قالب‏ها و در نهایت مدارک را شناسایی می‏کند. این درحالی است که در پیوند با یک نیاز اطلاعاتی خاص، کاربران رویکردی پایین به بالا دارند و ابتدا مدرک مورد نظر، و سپس قالب‏ مورد نظر از سوی آنها انتخاب شده و در صورت عدم وجود، به بیان‏ها و اثرهای دیگر مراجعه می‏کنند. از دستاوردهای این پژوهش، پیشنهاد دو درختواره برای دو خانواده کتابشناختی شاهنامه و قرآن و نیز الگویی مفهومی در زمینه پیاده‏سازی دستاوردهای این پژوهش در فهرست‏های رایانه‏ای است.